د سولې چانس ورځ تر بلې له لاسه ورکوو

د جون  میاشتې په ۲۱مه ۲۰۱۷، د ملګرو ملتونو امنیت شورا غونډه کې ښاغلي یاماماتو، په کابل کې دملګرو ملتونو استازي د سولې او افغانستان د امنیتي وضعیت په اړه داځل سپينې څرګندونې درلودلي، هغه وویل: (( افغان سوله قوي اراده غواړي، حکومت باید په دي برخه کې ډیر څه وکړي، د سولې لپاره د ګاونډیو هیوادو مرسته اړینه ده، په افغانستان کې امنیتي او اقتصادي حالت نور هم مخ په خرابیدو لورته روان دي، او اداري فساد لا هم لویه ننګونه ده))
په ملګرو ملتونو کې د امریکا استازې اغلې میشل سیسون وویل: (( مریکا د افغانستان د حالاتو سیاسي او پوځي ارزونه کوي)
په  همدې غونډه کې په ملګرو ملتونو کې د پاکستان استازې اغلې ملیحې وویل : (( سیاسي او پوځي هڅې يو وخت کې کار نه ورکوي، په کار ده چې یا خو د سولې او یا هم د جګړې تګلاره مخکې یوړل شي)).
اغلې ملیحې د  پاکستان د لومړي وزیر نواز شریف  هغه خبره  تکرار کړه چې کال وړاندي  یې کړي وه: (( سوله او یا جګړه، یوه لاره غوره کول افغان حکومت ته په کار ده)).
په ورته وخت کې (۲۱ جون ۲۰۱۷)  د امریکا د ګانګرس ۴ غړو  ( روبین ګالیګو، ټیډ لیو، جان کونیر او جیمې پانیتا) مطبوعاتي ناسته وکړه او دفاع وزیر  مټیس جیمز ته یې لیک استولی، هغوی افغانستان ته د امریکایې پوځیانو له استولو سره مخالفت ښودلی، او د جګړې د ختمولو لاره یې سیاسي حل او خبرې  وبللي، دوی د امریکا – افغان نوي تګلاري  ۶ میاشتني ځنډ په اړه هم د ټرمپ له ادارې څخه سپیناوی غوښتی دی، ویلي یې دي چې موږ ( امریکایان)  په افغانستان کې ګټونکي نه یو.
“Secretary Mattis is right – we definitely aren’t winning in Afghanistan.  And it’s completely unacceptable that 6 months into the new administration, President Trump and his advisors still can’t agree on a strategy,” said Rep. Ruben Gallego, a member of the House Armed Services Committee and a Marine Corps combat veteran
په تیره فیبروري میاشت کې په افغانستان کې د امریکایې قواوو مشر نیکولسن ویلي وو چې د افغانستان جګړه بن بست حالت کي ده، او کوم پرمختګ نه لیدل کیږي.
بل لور بیا د امریکا استخباراتي ادارې راپور ورکوي چې ددوی اټکل کوي چې په ۲۰۱۸ کې به د افغانستان حالت ډیر خراب شي.

لیکوال او شناند
نظرمحمد مطمئن

هلمند کې د شهید شوي خبریال عبدالصمد روحاني نهم تلین په مناسبت د قرانکریم ختم وشو.

هلمند کې د ازادو خبریالانو ټولنې لخوا د شهید عبدالصمد روحاني د نهم تلین  په مناسبت سره  چې د جوزا دمیاشتي له  ۱۹ مي  سره برابره ده، د قران کریم  ختم  شو او ټولو شهیدانو ته د مغفرت  دعا وشوه.

دې ولایت کې  په تیرو نهه  کلونو کې دری د ملي رسنیو خبریالان اودوه دمحلي رسنیو کار کونکي په بیلا بیلو امنیتي پیښو کې شهیدان  شوي دي، چې پخوا به يې د تلین  په مناسبت  غونډي کیدي او له مسولینو به  د هغوی د قاتلینو د نیولو کیدو غوښتنې کیدي، خو دغه غوښتنې  به یوازي   په ژمنو پایته ورسیدلي.

سږکال د ټولو خبریالانو تلینونه په یوه  نېټه  د غونډې په ځای قران کریم دختم   وشو او دهغوی پاکو روحونو ته  دعاوي وشوي، دخبریالانو دټولنې مسولینو وویل(( موږ نور نه غواړو له چارواکو بي ځایه  او تشي ژمني واخلو بلکي  دا ښه بولو چې د خپلو شیهد  شويو خبریالانو د ثواب په موخه د قران کریم ختم وکړو)).

هغوی له خپل همسلکانو غوښتنه وکړه چې د خپل امنیت دساتلو په موخه  د کار پرمهال، کور ته د تلو راتلو او ټول  وختونو کې د خپل ځانونو او خپلو کورنیو ساتنې ته جدي پاملرنه وکړي.

خبریالانو ژمنه وکړه چې د بیان ازادۍ او د مطبوعاتو ودې ته به دوام ورکوي او په دې برخه کې له چاه څخه ویره نلري، چې د ځيني  کړنیو او ډلو په غوښتنه خپل خبرونه جوړ او یايې  پریږ دي.

دیاولوده، نهه کاله وړاندي عبدالصمد روحاني چې له بي،بي،سي او پژواک اژانس  سره يې د خبریال په  صفت دنده ترسره کوله، د جوزا  په ۱۷ له ښار څخه لادرکه شو  یوه ورځ وروسته  يې د ښار په یوه څنډه  (بولان هدیره کې) جسد وموندل شو او په ۱۹ مه نیټه مارجي ولسوالۍ ته خارونو ته وسپارل شو.

تر هغه وروسته د نیویارک ټیمز خبریال نور احمد نوري د۲۰۱۴ کال دلومړۍ میاشتي په ۲۱مه نېټه  په مرموز ډول ووژل شو او تیر میلادي کال د نومبر دمیاشتي په څلورمه داریانا نیوز خبریال نعمت الله زهیر د لښکرګاه  ښار دوهمه امنیتي حوزه کې چې د جګړې لومړۍ کرښه وه د ماین  په چاودنه کې ووژل شول.

د محلي رسنیو کار کونکي هریو عبدالهادي همدرد هم دماین په چاودنه کې د په ګرشک ولسوالۍ کې او ممثل  نظرمحمد مجنونیار هم د همدي ولسوالۍ په نهرسراج سیمه کې دایساف په یوه برید کې خپل ژوند له لاسه ورکړي.

طالبان ولي له کرزي سره خبرې نه کوي؟

ولس مشر کرزي له کال ۲۰۰۵ څخه تراوسه پوري ۲۳ کرته شخصا طالبانوته دسولې وړاندیز کړی خو طالبانو دنوموړي غوښتونوته منفي ځواب ویلی اوله نوموړي سره خبروکولوته هیڅ تياری نه دی ښودلی.

داچې ښاغلی کرزي ترکومه بریده په دغو وړاندیزونوکې ریښتونی او نوموړی څومره دداشانې وړاندیزونو صلاحیت لري په لاندې لیکنه کې ورباندې بحث کیږي .

الف : په سوله ایزو وړاندېزونوکې دښاغلي کرزي ریښتینولي.

ښاغلي کرزی دافغانستان دولس مشر په توګه په داسې حال کې طالبانوته دسولې وړاندیز کوي چې په عملي لحاظ يې دهغوئ په مقابل کې خپلې ټولې پوځي هڅې جاري او ګړندۍ ساتلې چې دغه پوځې هڅې عبارت دي له :

۱ـ له بهرنیو ځواکونوسره دطالبانو خلاف دشپنیو عملیاتو پلان طرح کول .

۲ـ له امریکایانو سره دپوځي استرتیژیک تړون لاسلیکول .

۳ـ دطالبانو خلاف داربکي سازي افغان وژونکي پروسې ایجادول.

۴ـ دهیواد په زندانونو په تیره څرخي پله  اوبګرام محبس کې له طالبانو سره دمرستي په تور په زرګونه افغانان بنديانول.

که ښاغلی کرزی واقعا له طالبانو سره دسولې په خبروکې صادق وای نو لومړی به يې په خپله دجګړې دعواملو په له منځه وړلوکې اقدام کړی وای بیابه یې طالبانوته دسولې دعوت ورکړای وای .

اوس که دښاغلي کرزي پورتنیو څلورو عملي اقداماتو ته وکتل شي او بیا دهغو په ترڅ کې د دده وړاندیزونه ولیدل شي نو هغه په بشپړه توګه یودبل ضد مالومیږي .

دبیلګې په توګه دسولې دوړاندیزونو په وخت کې داربکي سازي (افغان جنګي) جګړه ییزه پروسه چې دکرزي لخوا په افغانستان کې ایجاد شوه  دسولې په ځای يې څومره دافغانانو په منځ کې دجګړې ساحه پراخه کړه؟

همدغې خطرناکې طرحې په ډیرې لويې پیمانې دسولې په ځای دجګړې شدت او پراخوالې ته زمینه مساعده کړه ؛اوپه کوموسیموکې چې دغه پروسه پلې شوې هالته قطع نظر له دینه چې دامنیت په ټینګښت کې ښه والی راشي دجګړې لمن پراخه شوې او دافغانانو ستونزې ورسره زیاتې شوې.

همداشان ښاغلي کرزي له همدغوسوله ییزو شعارونوسره جوخت له یوې خوا له بهرنیو ځواکونوسره دشپنیو عملیاتو موافقه لاسلیک کړه  له بلې خوا په هرمجلس کې دبهرنیانو لخوا دافغانانو دوژنې اودشپي مهال دهغوئ دکورونو دتلاشي خلاف شعارونه ورکوي .

همداراز له امریکایانو سره داستراتيژک تړون لاسلیکول ماسیوا له دې چې په اقلیمي او محلي کچه یې جګړې ته دګرمیدو زمینه مساعده کړه بله هیڅ ګټه يې افغانستان او افغانانو ته نه ده رسولې ،ځکه دهیواد په ختیځ او لویډیځوبرخوکې دپاکستان او ایران لخوا توغندي بریدونه او په صفري نقطو دهغوئ ښکار تیری ددغه تړون له لاسلیکولو وروسته پیل شول.

ب : دسولې په وړاندیزونوکې دکرزي صلاحیت

افغانستان له تیرو دری نیمولسیزو راهیسې دجګړې په اورکې سوځې دغې اوږدې کور ورانوونکې جګړې ته دپاي ټکی ښودل څه عادي خبره نه ده ، طالبان هم داخبره کوي  چې دافغاني لانجې دهواري په غرض چې کومې خبرې  ترسره کيږي هغه بايد داسې خبرې وې چې په يوې مثبتې نتيجې پايته ورسيږي ، او مثبته نتيجه هغه وخت ترلاسه کيدای شي چې دمذاکراتو جانبين  له خپلواکې ،موثريت او استقلال څخه برخمن وي چې له بده مرغه  دښاغلي کرزي په خواکې  دغه  دری اساسي شرائط يو هم نشته ؛ ځکه نوموړي  په خپلې يولس کلنې واکمنۍ کې  نه دبهرنيانو له بمباري څخه خپل ولس وژغورلی شو،نه يې دافغانستان په سرحدونو دګاونډيو ملکونو(پاکستان اوايران) دتجاوزونو مخنيوای وکړای شو ،اونه يې په خپله اداره کې داداري فساد په خلاف دصادرکړي فرمان تطبيق وکړای شو چې له دغو ټولو نيمګړتياووڅخه اصلا دکرزي عدم صلاحيت،نه موثريت او استقلاليت جوت مالوميږي .

په پورتنيو وجوهاتو علاوه دښاغلي کرزي حکومت اصلا دحکومت په ځای ديوه سهامي شرکت بڼه لري چې دهغه په پارلمان اوکابينه کې دګاونډيو په شمول دامريکا ،بريتانيا،المان،کاناډااوځينو نورو مقتدروهيوادونو سهم جلاجلامعلوم دی،چې ددغو مختلف الاضلاع  فکرونو او نظرونو موجوديت هم ددې لامل ګرځيدلای چې  دنوموړي هيڅ نظر اوفرمان د ده دسهامي انډيولانو له خوښې پرته دتنفيذ وړتيا ومومي .

دکرزي په حکومت کې له شمالي ټلوالې سره دکليدي وزارتونو (دفاع ،داخله اوامنيت ) شتون  اويا يې په هغوئ کې نفوذ بله هغه ستونزه ده چې دکرزي دخود ارادیت په مقابل کې تل خنډ ګرځيدلی او نوموړی  تراوسه په دې نه دی توانيدلی چې هغه غوښتنې ورباندې ومنلی شي کوم چې دی يې دولس مشر په توګه عملي کول غواړي.

همداشان دکرزي او دهغه دبهرنيوملاتړو ترمنځ په کارونوکې نه همغږي هغه ستونزه ده چې دکرزي خپلواکي يې له منځه وړی ؛ ځکه کرزی دافغانستان دولس مشر په حیث طالبانو ته دسولې دعوت ورکوي ،خو په عين مهال کې امريکايان دهغوئ په خلاف پوځي عمليات اعلانوي، همداراز کرزی په خپلو مرکو اوڅرګندونوکې له طالبانوسره دسولې خبرې مطرح کوي خو دکابینې غړې وزیران يي بیا همزمان په خپلو سيموکې له طالبانوسره دجګړې لپاره نوي وسلې ويشي .

همداراز ښاغلی کرزی له طالبانوسره دخبرو په اړه يوثابت دريځ نه لري ،کله هغوئ خپل وروڼه بولي ،کله يې تاريخي مجرمين  اوکله يې هم دپاکستان لمسوونکي.

دغه ټول هغه وجوهات دی چې له ښاغلي کرزي څخه یې هغه واک او صلاحیت سلب کړی کوم چې یو قانوني ولس مشر تري برخمن وي اودغه دواک سلبیت یې  دګوشتې په سرحدې سیمه باندې دپاکستاني ځواکونو دښکاره تیري په مهال هرچاته څرګندشو.

ددې په ځای چې ښاغلی کرزی دګوشتې په موضوع کې دهیواد دوسله وال پوځ داعلی سرقومندان په حیث دخپل هیواد دارضي تمامیت په اړه دپاکستان دتیري په مقابل کې اقدام وکړی نوموړي بارک اوباماته لیک ولیږو او دپاکستاني ځواکونو دتیري شکایت يي ورته وکړچې هغه ورباندې ځان هم خبرنه کړ.

که ښاغلی کرزي په دې اړه دملګرو ملتونو سازمان ته لیږلي وای او دپاکستان له تیري يي شکایت کړی وای بیاهم یوه خبره وه خو باراک اوباماته يي لیک لیږنه هیڅ قانوني توجیه نه لري .

یواځې طالبان نه دي چې دکرزي حکومت ته دیوه قانوني حکومت په سترګه نه ګوري بلکې امریکایان هم نور نه غواړي دهغه له حکومت سره دیوه خپلواک حکومت په توګه تعامل وکړي، چې دهغوئ لخوا له کرزي سره داستراتیژیک تړون دلاسلیکولو ځنډول یې یوه بیلګه یادولی شو.

طالبان دکرزي دغو نيمګړتياوته په کتلوسره په دې پوهيږي چې دکرزي په حکومت کې داجراآتو واک  له کرزي پرته له متعددو بهرنيو او داخلي لوريوسره دی اودده په خوله دسولې په خبروکې ګډن  له  فضيحت پرته بله هيڅ ګټه نه لري.

په قطرکې دطالبانو د دفتر په خلاف دکرزي تخریبوونکې هڅې.

ځيني شنونکي په دې اند دي چې طالبان اصلا په سوله اوسوله ييزو مذاکراتو باورنه لري ،همدا لامل دی چې تل دکرزي دغوښتنوپه مقابل کې منفي نظر وړاندې کوي او له هغه سره خبروته نه حاضريږي ،خوپه قطرکې دطالبانو د دفترموجوديت بيا ددغه نظر ناسموالی ثابتوي ، طالبانو په داسې حال کې چې مشران يي په نړيواله کچه تر تعقيب لاندې دي په ډيروسختوشرائطوکې وکړای شول چې  دقضيې له اصلي لوري امريکايانوسره دقضيې دهواري لپاره په قطرکې مذاکرات پيل کړي .

ولس مشر کرزی چې له یوې خوا له طالبانو سره دسولې دمذاکراتو دعوه لري له بلې خوايې له امریکایانو څخه شکایت پیل کړ چې ولي دده له خبرتیا پرته له طالبانوسره په قطرکې مذاکرات پیل کړي؟.

دقطر دفتر چې خپله دطالبانو په ابتکار له امریکایانوسره دمذاکراتو لپاره ایجادشوی او عملا ورکې له امریکایانوسره مقدماتې خبرې هم ترسره شوې ښاغلی کرزي ډیر داهڅه وکړه  چې هغه دطالبانو په مخ بند کړی ،خولکه چې د دې دفتر په ایجاد کې  ښاغلي کرزي موثریت نه درلود  نو په بندولوکې یې هم څه نشي کولای .

ښاغلي کرزي په خپل ټول توان داهڅه وکړه  چې دطالبانو په مخ له بهرنۍ نړۍ سره دتماس دغه یواځیني ادرس وتړي خو ونه توانيده ،اودنوموړي له مخالفت سره سره طالبانووکړای شول چې له همدې دفتره دجاپان اوپاريس په موثرو کنفرانسونوکې ګډون وکړي او خپل دسولې پیغام نړیوالوته ورسوي ، همداشان طالبانو وکړای شول له دغه دفترڅخه دمنځني اسیا له ځینو هیوادونوسره درابطې لاره جوړه کړي چې په دې اړه يې دیادولو وړپرمختګ کړی تردي چې ددغو هلو ځلو له امله په پام کې وه چې په ترکمنستان هیواد کې دپاریس کانفرانس په څیر یوسوله ييز نړیوال کانفرانس دائر کړای شي چې په هغه کې دطالبانو ،کابل حکومت او ملګرو ملتونو په شمول دافغاني قضي نور ښکیل اړخونه هم ګډون وکړي، خوښاغلی کرزی سره له دي چې ځان دسولې لومړی نمبرمدعي معرفي کوي دهمدغه کانفرانس د مخنیوي عامل وګرځیدو.

طالبانو په همدې دفترکې له امریکایانوسره مقدماتي خبرې پیل کړي ،خوکله چې یې ولیدل چې امریکایان له دغو خبرو څخه یواځي خپل مصلحت غواړي نو يي سمدستي هغه وځنډولې.

که چیري طالبانو دمعامله ګري او سازش تګلاره خوښولی نو امریکایان له هغوئ سره بلکل معاملې ته تیارول ، هغه په دې توګه چې طالبان په دې راضي کړې چې په ځینو مواردوکې په افغانستان کې دامریکایانو شتون ومني په مقابل کې به يي امریکایان دقدرت واک دکرزي په ځای هغوئ ته وسپاري ، چې په دې سره به دبهرنیو ځواکونو تروتلو وروسته دهمدې معاهدې ترمخ امریکایان دخپلو مصالحو ترلاسه کولولپاره په خپلو اډوکې محفوظ وي او طالبان به دواک دتصاحب په غرض دهیواد له نورو سیاسي ګوندونوسره په مقابله لګیاوي او جګړه به همداسې دوامداره وي.

دا اودیته ورته ځیني نور موضوعات ول چې طالبان دهغوئ منلوته نشول اماده او دهغه په ځای يي له امریکایانوسره خبرې وځنډولې.

دکرزي دهڅو برخلاف په قطرکې دطالبانو فعالیت.

دطالبانو لخوا دقطر دفتر له امریکایانو سره دخبرو لپاره ایجاد شوی ، سره له دې چې اوس په نوموړي دفترکې له امریکایانوسره خبرې دطالبانو لخوا ځنډیدلې خو طالبان  له نوموړي دفتر څخه خپل نوراساسي کارونه په ښه موفقیت پرمخ بیايي.

دبیلګې په توګه طالبانو دهمدغه دفترله لارې جاپان او پاریس ته لاره پیداکړه، همداشان یې دمنځنۍ آسیا له ځینو هیوادونوسره له همدې دفترڅخه روابط قائم کړل ، دسعودي په شمول ټولو خلیجې هیوادونوته يي سفرونه دهمدې دفتر په وسیله تنظیمیږي ، دافغانستان په قضیه کې له ځینو مطرحو سیاسي شخصیتونو سره يي مجلسونو او مشورې د همدې دفترله لارې کیږي اوله بهرنۍ نړۍ سره دتعامل تګلاره یې له همدغه دفتره طرح کیږي...

دطالبانو لپاره داهغه اساسي کارونه دي چې په قطرکې دکرزي سفیريي له خپل ټول رسمي ديبلوماتیک حیثیت سره نشوای ترسره کولی او نه په نړیوالو رسنیوکې ورته دومره په اهمیت کتل کیږي.

داچې نړیوالې رسنۍ ولي دقطر د دفتر له کارکوونکوسره مرکې نه کوي او یاولي دغه کارکوونکي ورسره مرکوته نه حاضریږي د دې لامل دوه شیان دي :

لومړی داچې طالبان په طبیعي لحاظ له رسنیو سره دخبروکولو ډیر شوقیان نه دی.

دوهم داچې په طالبانو کې له رسنیوسره هرڅوک دخبرو کولو صلاحیت نه لري او یواځې هغه څوک دامسؤلیت په مخ وړي چاته چې په دې اړه رسمي دنده سپارل شوی وي، له نړیوالو رسنیو سره دطالبانو دپالیسي رسمي ویندویان دوتنه (ښاغلی مجاهد او قاري یوسف) مشخص شوي چې دقطر ددفتر په استازیتوب هم یواځې دغه دوه تنه دخبرو مسؤلیت لري ، او هغوئ وخت په وخت د قطر ددفتر دفعالیت او پرمختګونو په اړه له رسنیوسره څرګندونې لري .

دقطر ددفتر په اړه دښاغلي کرزي وروستۍ هڅې.

وروسته تردې چې ښاغلی کرزی دطالبانو دقطر د دفتر په بندولو کې پاتې راغی نو يې له طالبانو څخه وغوښتل چې رسما دې  ددې دفتر منسوبین دده ادارې ته معرفي کړي ، خوکله چې یې په دې اړه دطالبانو غبرګون ترلاسه نکړای شو بیايې ددې دفتر په خلاف دا تبلیغات پیل کړل چې ګواکې هغه دطالبانو له قیادت نه سیوا په مستقله توګه کارکوي او ددې دفتر مشر طیب اغا له خپلې دندې استعفاء ورکړي..

خوطالبانو دنوموړي په دې هرڅه غوږ نه وګراوو ترڅو خپله دیته مجبورشو چې قطرته سفروکړي او هالته دقطر له چارواکو وغواړي چې یادې دطالبانو په دفتر دده دحکومت واکمني ومني اویادې هغه وتړي، خو دقطري چارواکولخوايي داغوښتنه هم ونه منل شوه. ښاغلي کرزي قطر هیواد ته په خپل وروستي سفرکې له الجزیرې سره په خپلې مرکې کې په مکرر ډول داخبره تکرارکړه چې زمونږ او طالبانو ترمنځ مذاکرت جریان لري ،حال داچې دده داخبره هیڅ حقیقت نه لري ؛ځکه طالبانو دده ترورتګ له مخه له نوموړي سره دخپل هرراز ملاقات او خبرو پروګرام ردکړ.

ولس مشر کرزي دغه سفر هم له طالبانو سره دسولې دخبرو دترسره کولو په نیت ترسره کړ ،خوکله چې طالبانو درسمې بیانيې په صادرولو سره  دهغه له لیدو څخه انکار وکړ نو د نوموړې وروستۍ هڅه هم ناکامه او همداسې بغیر له کومې لاسته رواړنې کابل ته راستون شو.

خلاصه:

په لنډه توګه که له طالبانو سره دسولې په اړه دښاغلي کرزي هلو ځلوته په دقیق نظر وکتل شي نو هغه دسولې راوستلو په ځاي دسولې دتخریبولو په معنا دي ؛ځکه نوموړی له طالبانو څخه دسولې ترنامه لاندې دهغوئ دتسلیمي غوښتنه کوي ،اوهغه په دې توګه چې هغوئ ته وايي چې تاسي راشئ زما قانون اساسي ومنئ، زمادحکومت په خلاف له مقاومت نه لاس واخلئ او وسله په ځمکه کیږدئ... چې داټول دلالتا اوصراحتا دتسلیمي مانا ورکوي نه دسولې .

لهذا دکرزي لخوا دسولي په نوم ټولې هلې ځلې دسولې له عالي شورارانیولې دکرزي تر وړاندیزونو پوري یواځې دخلګو تیرایستلو او دامریکايي ډالرودحیف ومیل لپاره یوه پروژه ده چې په هیڅ ډول ورڅخه دسولې ټینګښت متوقع نه دی.

ځکه له  تیرو ۷ کلونوراهیسې ښاغلی کرزی له یوې خوا طالبانو ته دسولې ترنامه لاندې دتسلیمي بلنه ورکوي اوله بلې خوا دی په خپله دجګړې دتودولو او اوږدولو هڅې کوي .

طالبان هم چې نن یې دامریکي په شمول دنړۍ دمقتدر پوځي ځواک (ناټو) دماتولو خمار په مغزوکې ګرځي له کرزي سره دخبرو په ځای دپخواني کمونیست رژیم فقید مشر ډاکټرنجیب په څیردهغه د راځړولو دځای په لټه کې دي ...

دابه وروسته مالومه شي چې تقدیر دچاپه اړه دبري پریکړه کوي ، خو ښکاره قرائن اونښې داجوته وي چې نور دکرزي اودهغوئ دبهرنیو ماتې خوړلو ملاتړو دواکمنۍ شیبې په هیوادکې داوږدیدو چانس نه لري 

عبدالرحیم ثاقب

هلمند را بشناسید

 هلمند ازجمله ولايات افغانستان است که بخش دهم کشور را تشکيل کرده است که با ٦٠ درجه و ٦١دقيقه طول البلد و ٢٩ درجه و ٣٠ دقيقه عرض البلد در جنوب غرب کشور موقعيت دارد .
مساحت ولايت هلمند ٦١٨٢٩ کيلومتر مربع است . اين ولايت در شرق با کندهار ، در شمال با ارزگان، غور و دايکندى ، در غرب با نميروز و فراه و درجنوب با خط ديورند همسرحد است که  خط ديورند ١٦٢ کيلومتر سرحد را تشکيل کرده است .
 در بخش شمال آن سلسلۀ کوه ها حقله زده و درجنوب آن مناطق ريگستانى موقعيت دارد . هوا و اقليم آن در فصل زمستان معتدل و در فصل تابستان گرم است . شهر لشکرگاه مرکز اين ولايت است که در ٦٧١ کيلومترى کابل پايتخت کشور موقعيت دارد .
به اساس يک سروى غير رسمى ، ولايت هلمند هم اکنون يک و نيم ميليون نفوس دارد .
 ولايت هلمند به اساس تقسيمات ادارى علاوه بر لشکرگاه مرکز هلمند، ١٤ واحد ادارى دارد که عبارت است از  نادعلى ، مارجه ، گرمسير، خانشين ، ديشو، ناوه ، گرشک ، سنگين ، کجکى ، موسى قلعه ، باغران ، نوزاد و ولسوالى واشير.
شاهراه کابل – هرات از ولايت هلمند عبور کرده و همچنان ميدان هوايى ملکى نيز در ولايت هلمند موقعيت دارد .
دريا و بندها:
 درياى هلمند که نامش در دورهاى مختلف تاريخ تغيير کرده، نام هاى زيادى دارد که از چندنامش به گونه مثال ياد آورى مى نماييم ، از اين دريا در سانسگريت به نام هيذمند يا هتمند و بعدا به شکل متغيير هيرمند ياد آورى شده و نام آن در دورهاى اسلامى به نام کنونى هلمند تبديل شد که معنى لغوى آن شاندار ، فيروز و باعظمت است و به معنى پُر نيز آمده است .
 درياى هلمند از از کوه هاى بابا مناطق مرکزى کشور سرچشمه ميگيرد و با طول ١٤ صد کيلومتر تا ايران جريان دارد و بعدا ً در هامون غرق ميشود .درياى هلمند در مناطق مختلف سيل بردهاى معاون ( درياچه ها ) نيز دارد که به گونه مثال از درياچه هاى سنگين ، موسى قلعه ، نوزاد ، لوى مانده ، نرى مانده که در مناطق ولسوالى کجکى موقعيت دارد و همچنان از درياى ارغنداب و همچو درياهاى بزرگ و کوچک ياد آورى کرده ميتوانيم .
بندهاى برق:
 بند برق کجکى يکى از پروژهاى مهم اين  ولايت است . اين بند با داشتن سه توربين ظرفيت توليد ٥١ ميگاوات برق را دارد ؛ اما اکنون دو توربين آن فعال است که ظرفيت توليد ٣١ ميگاوات برق دارد و علاوه بر ولايت هلمند به شهر کندهار نيز از آن استفاده ميشود .
بند برق گرشک که بالاى کانال ساخته شده ظرفيت توليد ٢،٥ ميگاوات برق را دارد؛ اما هم اکنون کار بر پروژه آن جريان دارد ، تا سطح توليد آن به پنج ميگاوات بلند شود .
 کلتور:
 هرچند که هلمند از زمانه هاى دور مرکز فرهنگ ، تمدن و مرکز ميراث هاى تاريخى بود ؛ اما اخيراً امور فرهنگى در آن به شکل منظم با ايجاد انجمن فرهنگى بست در سال ١٣٨٤آغاز شد و به تعقيب آن انجمن ادبى هلمند ، انجمن پيرروښان ، انجمن سنگ روخام ، انجمن محمودطرزى ، انجمن هاشم سروانى ، انجمن موسم به نادعلى در ولسوالى نادعلى ، انجمن ادبى شمله در گرشک ، انجمن سراج در گرشک که اکنون علاوه بر جريان ادبى ٩ انجمن در هلمند فعاليت دارد که تاحال وقت ناوقت درحدود ١٢ صد شعرا و نوسيندگان در آن محافل ادبى را تدوير کرده است .
 مشاعره "هلمندڅپانده سيند "همه سال در ماه ثور در هلمند برگزار ميشود که شاعران ولايات مختلف کشور در آن اشتراک مى نمايند .
رياست اطلاعات و فرهنگ هلمند تاکنون نتواسته که موزيم در اين ولايت ايجاد نمايد .
آبدات تاريخى:
ولايت هلمند در حدود پنجاه ميراث تاريخى دارد که عبارت است از  قلعه بست ، قصر سلطان محمود ،کاخ ارگ، قلعه تنور،مسجد، قلعه اتو، قلعه سفار،  قلعه بولان، قلعه مختر، قلعه دپيرسوز، قلعه خواجه بيدار بشران ، قلعه شهزاده بابا، قلعه سپوږمۍ، قلعه خواجه على، قلعه خواجه غيب ، قلعه امير بلند بابا ، قلعه دروېشانو ، قلعه شملان ، قلعه گرشک، قلعه دقلعهيې سبز، قلعهى نو، قلعه خانشين ، قلعه ديشو ، قلعه جلج ، قلعه اتو، قلعه داور، قلعه موسى، قلعه فتح خان، قلعه کرم  خان ،شاحسين زيارت، قلعه ساروان، قلعه لويې ادې، قلعه نوزاد سره،  قلعه نوزاد مروت، قلعه هاى باغران حرم ، قلعه بغنى، تپه برنگ، زيارت اسد سوري، قلعه نادعلي، قلعه سرخودوز، قلعه مومن ، قلعه پنجاو ، قلعه بيوبي جاني ، قلعه شاه اسماعيل آغا و همچو قلعه هاى ديگر که تعداد آن از پنجاه بيشتر ميشود و اکنون برخى بيشتر آن با معرض نابودى مواجه است .
درولايت هلمند نيز بازى اتن مثل مردم ولايات ديگر کشور به شکل بازى ملى مروج است که از سوى جوانان در پروگرام هاى خوشى برگزار ميشود .
رسانه ها:
 درنخست يک روزنامه به نام نيمروز در ولسوالى گرشک هلمند براى مدت کوتاه چاپ شده ؛ اما بعد از اين يک هفته نامه به نام هلمند جريده  درسال ١٣٣٣ ه ش آغاز به فعاليت کرد که تاکنون چاپ ميشود .
 راديوى دولتى هلمند درسال ١٣٦٢ تاسيس شده و تلويزيون هلمند درسال ١٣٦٥ آغاز به نشرات کرد . راديوى مستقل سباوون درسال ٢٠٠٣ ميلادى ايجاد شد که هم اکنون علاوه بر راديوى دولتى و سباوون راديو هاى محلى  بست ، سمون و موسکا روى موج ايف ايم نشرات دارد و علاوه بر تلويزيون دولتى يک تلويزيون شخصى به نام سباوون نيز ازيک سال گذشته بدينسو نشرات دارد .
 همچنان بعد از چاپ مجله پکړۍ در سال ١٣٨٤ ه ش مجلات شمله ، پويا ، لشکرگاه ، سفار و روغتيا پلوشه  از مجلات مستقل است که  اکنون از جمع  آن تنها مجلات ، پويا ، لشکرگاه و مجلات ولايت نشر ميشود و متباقى آن بعد از دو يا سه بار چاپ  متوقف گرديده است . قابل ذکر است که مقام ولايت و قوماندانى امنيه نيز مجلات ويژه دارد .
 مجلات سيستان ، هلمند ، هيله ، پايله ، جوانان ، سجستان ، کجکى ، هفته نامه شاروالى از نشريه هاى ماهانه  و گاه نامه است که بعد از نشر شماره اول يا دوم متوقف گرديده است .
در ولايت هلمند برنامه هاى تلويزيون هاى تلويزيون ملى ، اريانا ، شمشاد ، لمر ، طلوع و يک نيز برودکاسټ ميشود
همچنان راديو هاى آزدى ، بى بى سى ، ستا، آرمان ، اراکوزيا ، آريانا ، شمشاد و راديوى ملى روى موج ايف نشرات دارد .
 مشاهير:
 عده زيادى مشاهير در ولايت هلمند موجود است که يک تعداد مهم آن عبارت است از عبدالرووف بېنوا،سلطان محمد خان، محمد افضل خان، محمود پردل،شاه نظرخان هلمندوال ،گل احمد اخندی، امير حفيظ الله خان حقيار، وکيل محمد خان،دوست محمد خان،دتاغز حبيب الله خان ،ملا محمد نسيم اخندزاده، ملا محمد رسول اخند زاده،ملاامير محمداڅکزى، ملاامير اخندزاده،ملاشير محمد اخندزاده،وکيل سفر خان، علي شاه مظلوميار، ظاهر سوله مل، محمد سوله مل، رييس د باغران عبدالواحد،ملا سلام اخند،ملا قيوم ذاکر وملا عبدالرووف خادم.
معارف:
 ولايت هلمند اکنون ٣٤١ باب مکاتب دارد که از جمله ٢٠٤ باب باز است و ١٣٠ هزار شاگرد  که ٣٠ هزار آنها دختر تشکيل کرده ، مصروف فراگيرى تعليم در آن است و از سوى ٢٩٠٠ معلم آموزش مى بينند .
همچنان ولايت هلمند داراى موسسه تحصيلات عالى و يک باب دارالمعلمين است .
 اين دارالمعلمين ٥٥٨ شاگرد دارد که از جمع آنان ٢٧٩ مرد و متباقى  را اناث تشکيل کرده و امور تدريسى آن توسط ٢١ معلم که شامل ٤ زن است پيش برده ميشود .
پوهنتون هلمند درسال ١٣٧٨ه ش تاسيس شده و چهار پوهنځى دارد که عبارت است از  زراعت ، تعليم و تربيه ، انجينرى و وترنرى .
 در اين ولايت سه انستيتيوت و سه  پوهنتون خصوصى به نام وادى هلمند ، اراکوزيا و بست نيز فعاليت دارد که دارى پوهنځى هاى طب ، حقوق و اقتصاد است
تعداد ليسه هاى خصوصى در هلمند به شش باب ميرسد ، ١٤٢٨ شاگرد دارد که ١٩٠ تن آنها دختر است .
زراعت :
ولايت هلمند از جمله ولايات زراعتى است که  بيشتر از نيم زمين آن هموار است و بخشى بيشتر آن توسط درياى هلمند آبيارى ميشود و همچنان کاريزها وچشمه ها در هلمند شمالى موقعيت دارد و علاوه برا آن آب هواى هلمند نيز براى کشت مساعد است . ولايت هلمند علاوه بر زمين هاى زراعتى دشت هاى وسيع نيز دارد که برخى بيشتر آن ريگستان ها تشکيل کرده ، براى سوخت ، درخت ها  وچمرغى، ترخه و ديگر دارد و باغ هاى انار، انگور، زردالو، الوچه ،  شفتالو، بادام و ميوه هاى ديگر در آن وجود دارد .
همچنان جوار، گندم، ممپلى، رومى، باميه ، ماش سبز و سياه و زعفران از محصولات مهم زراعتى هلمند محسوب ميشود و تعدادى زيادى از باشندگان اين ولايت علاوه بر زراعت مصروف مالدارى نيز است .
 اما اخيراً ولايت هلمند به سطح کشور و جهان از توليد کننده بزرگ کوکنار محسوب ميشود ، برخى بيشتر زارعين اين ولايت کوکنار را کشت مى نمايند که بعداً در ساختن تارياک و هيروئن از آن استفاده ميشود .
 صنايع دستى :
 اکثريت صنايع دستى در ولايت هلمند مانند، گليم ،قالين، پتو، کولا ، لباس ، يخن ، پرده ، کمپل، دسترخوان، غلبيل ،چغل، ميده بيز، جاى نمار، ريسمان ، چپرکت ها، دست کول ها، وسايل زينى و بابرى براى اسپ و شترها، گلدانۍ و همچو مواد ديگر که توسط زن ها به ويژه از سوى کوچى از پشم و پوستين ساخته ميشود که درزنده گى عادى مورد استفاده قرار ميگيرد.
 فابريکه روخام هلمند:
فابريکه روخام هلمند به تاريخ ٢٨ ماه حمل سال ١٣٤١ در زمان پاچا وقت على حضرت ظاهرشاه به هزينه مالى امريکا به بهره بردارى سپرده شد .در آن زمان زمينه کارى براى صدها تن مساعد بود علاوه بر حجارى در بخش نجارى نيز فعاليت داشت .
از سنگ روخام مواد مختلف زينتى ساخته ميشود ، هرچند که اکنون مارکيت جهانى ندارد ؛ اما اکنون توليدات اين فابريکه در ولايات مختلف کشور فروخته ميشود .
اين فابريکه قبلاً کاملا دولتى بود ؛ اما جنگ هاى سه  دهه گذشته  کيفيت کار آن کمرنگ کرده که از اثر آن اکنون پنجاه درصد آن به سکتور خصوصى تبديل شده و در بخش روخام و نجارى فقط ٦٠ کارگرد دارد .
آنها سه نوع سنگ دارد که از خانشين ولسوالى سرحدى هلمند آورده ميشود .
فابريکه تصدى بست ( پنبه ) هلمند نيز در سال ١٣٤٢ ه ش توسط حکومت وقت تاسيس شد که در آن زمان همه سال از ٢٥ تا ٣٠ هزار تن پنبه و دانه آن توليد و ميفروخت و از آن درساختن روغن ، پوست ، صابون و مواد ديگر استفاده مى شد و روغن آن تا حدى زياد به ارگان هاى نظامى اردو در کشور داده مى شد .
اين فابريکه در آن زمان تا ١٥ صد کارگر داشت که اکنون کارها و توليدات آن بسيار کمرنگ شده است .
ورزش :
وزرش و بازى هاى چون خوسى ، سنگ اندازى ، کبدى ، دوره ، کيلک دومبک ، پتپتانى ، بوجلى ،کوشتى ، کچه ، کتار ، درى خطى ، پچز و همچو بازى هاى ديگر از زمان هاى سابق در ولايت هلمند مروج است که برخى بيشتر آن ها با قره قصبات محدود ميشود و اکنون بازى هاى واليبال ، فوتبال ، کرکت و باسکيتبال علاوه بر شهرها در مناطق دوردست علاقه مندان زياد دارد .
اکنون دو استديوم بزرگ ورزشى به نام هاى کرزى و غازى محمدايوب خان در اين ولايت فعال است که علاوه بر فوتبال بازى هاى واليبال و کرکت نيز در آن مروج است  ، همچنان ١٣ کلب ورزشى و ٢١ بخش  در آن وجود دارد،  در تمامى اين بخش هاى مربوط تنها ٥٨٤٩ تن در لشکرگاه مرکز ولايت ثبت وراجستر شده و برخى بيشتر آن  بدون راجستر  مصروف وزرش در ولسوالى ها هستند.